Jöfnun lífeyrisréttinda

Á nú að stofna einn lífeyrissjóð fyrir alla landsmenn, spyrja margir þessa dagana, en þannig mætti skilja umæli sem fram hafa komið. Nei það stendur ekki til, það á að jafna lágmarkslífeyrisréttindi. Sameining allra lífeyrissjóða er mun flóknara dæmi.

Ef t.d. allir lífeyrissjóðir innan ASÍ væru sameinaðir í einn, myndi það þýða allt að 20% skerðingu réttinda í sumum sjóðanna. Með öðrum orðum , um 20% af sparifé sjóðsfélaga í einum sjóð yrði flutt yfir í sjóði sem standa lakar. Mismunandi staða sjóða innan ASÍ byggist á misdýrum réttindakerfum og eins mismunadi samsetning sjóðsfélaga viðkomandi sjóðs.      

En snúum okkur að því sem verið er að ræða. Ég hef reyndar farið nokkrun sinnum yfir þetta hér á þessari síðu, þegar ég hef verið að skrifa fréttir úr Karphúsinu undanfarin ár. 

Á almennum vinnumarkaði eru iðgjöld launamanna og launagreiðenda til lífeyrissjóða samtals 12% af heildarlaunum, en 15,5% hjá ríkinu og 16,0% hjá sveitarfélögunum.

Stærsti vandi lífeyriskerfisins er hækkandi lífaldur og vaxandi örorkubyrði, en lífeyristíminn hefur lengst um þriðjung frá því að almennu sjóðirnir voru stofnaðir ári 1970 og hlutfallslega meira hjá körlum.

Til þess að ná jöfnuði í kerfið er augljóslega um þrennt ræða, skerða réttindi, hækka lífeyrisaldurinn eða hækka iðgjaldið.

Samkvæmt lögum er miðað við að sjóðir á almennum vinnumarkaði tryggi að lágmarki 56% meðalævitekna á mánuði í mánaðarlegan lífeyri en samsvarandi hlutfall er 76% hjá hinu opinbera. Lífeyrisaldur á almennum vinnumarkaði er nú 67 ár en 65 ár hjá opinberum starfsmönnum.

Þetta er helsta ástæða þess að það vantar um 600 milljarða inn í opinberu sjóðina svo þeir eigi fyrir skuldbindingum þrátt fyrir að iðgjaldið sem ríkið greiðir í opinberu sjóðina sé um þriðjungi hærri.

Á almennum vinnumarkaði er kerfinu gert að vera sjálfbært og iðgjöld og ávöxtun þeirra standi undir lífeyrisréttindum, en aftur á móti er það ríki og sveitarfélög sem ábyrgjast tiltekin réttindi í sjóðum opinberra starfsmanna.

Það er óþolandi að sumir búi við ríkistryggð réttindi á meðan öðrum er gert að standa undir þeim réttindum og á sama tíma að búa við skerðingar í sínum sjóðum.

Ef ætlast er til þess að lífeyrissjóðir geti staðið við skuldbindingar sínar og tryggt lífeyri allan lífaldur sjóðsfélaga þá þarf að líta til ráðandi þátta.

a) Skerðing réttinda. Ef ekkert verður gert kemur það að sjálfu sér að það verður að skerða réttindi umtalsvert og þá langmest í opinberu sjóðunum.  Það blasir við að innan 5 ára verður að hækkað tekjuskatt allra landsmanna um 3 -4% til þess eins að standa undir opinberu sjóðunum. Ég tel næsta víst að landsmenn muni alfarið hafna þeirri leið

b) Lífeyrisaldur og örorkubætur, margar þjóðir eru að hækka aldurinn úr 60 - 65 upp í 67 ár til þess að mæta hækkandi meðalaldri, undir háværum mótmælum almennings.

c) Iðgjaldi, margar þjóðir hafa verið að hækka iðgjald og það er sumstaðar komið í 16 - 18%. Iðgjald hins opinbera í LSR er umtalsvert hærra en í almennu sjóðina auk rausnarlegs framlags. Vilja launamenn láta af hendi þá launahækkun sem í boði er til þess að hækka iðgjaldið?

d) Ávöxtun sjóðanna. Ef ávöxtunarkrafa er tekinn niður eins og rætt hefur verið um, þá verður að skerða lífeyrisrétt þeirra sem nú eru á bótum umtalsvert strax umtalsvert. Það er að segja í almennu sjóðunum, ekki hins opinbera það er sótt í ríkissjóð.

Inn í skerðingar lífeyrissjóða hefur einnig haft mikil áhrif mikil aukning á örorkubótum. T.d. má benda á að um síðustu aldamót var það sem greitt var úr lífeyrissjóðum jafnhátt því sem greitt var úr Tryggingarstofnun. Í dag er þetta þannig að útgjöld lífeyrissjóða eru um 80 milljarðar á meðan útgjöld Tryggingarstofnunar eru 50 milljarðar.

Allir sem fylgjast með lífeyrismálum vita að mikil fjölgun öryrkja hefur aukið útgreiðslur úr sumum lífeyrisjóðunum. Lífaldur hefur lengst, þá sérstaklega karla. Mismunandi mikið tap og mismikill kostnaðarauki vegna fjölgunar bótaþega,auk þess að lenging lífaldurs hefur leitt til þess að sumir sjóðir hafa þurft að skerða meir en aðrir.

Það liggur fyrir að ef lífeyrissjóðirnir verða að hafa möguleika til þess að ávaxta hina miklu fjármuni sem þar eru þá verða þeir að geta fjárfest erlendis. Það eru ekki nægilega góðir fjárfestingarkostir fyrir hendi á Íslandi. Auk þess má velta fyrir sér hversu örugg fjárfesting það sé ef nánast allar fjárfestingar séu í bréfum með ábyrgð íslenska ríkisins. Hversu öruggt er það?