Viðtöl við erlendar sjónvarpsstöðvar

Undanfarið ár hafa komið að máli við mig fjölmargir erlendir þáttagerðarmenn og vilja fræðast um stöðuna hér á landi. Flestir spyrja svipaðra spurninga og eru ákaflega forvitnir um þá þróun sem hófst með búsáhaldabyltingunni og stefnir nú endurnýjun stjórnarskrár. Hér á eftir eru algengustu spurningarnar og svör mín við þeim.

Fjöldi erlendra áhorenda hefur fylgst með þróuninni á Íslandi og gerir enn. Þar er ríkjandi það viðhorf að það hafi átt sér stað „þögul bylting fólksins“ á Íslandi, er það rétt mat?

Já það er rétt, það eru margir sem átta sig ekki á þeim miklu átökum sem fara fram þessa dagana. Það birtist t.d. í átökum um auðlindir og sjávarútveg, atkvæðajafnvægi og beint lýðræði, atriði sem hafa verið er helsta bitbein í öllum samskiptum hér landi allt frá stofnun lýðveldisins, jafnvel átakapunktar í kjarasamningum.

Hvað er það sem íslenska þjóðin þarfnast?

Þjóðin vill ná tilbaka þeim völdum sem hafa safnast á hendur fárra. Hér er úrelt kosningakerfi sem veldur að hér ráða ekki stjórnmálaflokkar heldur tiltölulega fámennur hópur manna sem hafa komið sér fyrir í stjórnsýslunni ásamt fylgiliði og þar með stöðu til þess að hygla sér og sínum völdum og sérréttindum. Þetta hefur leitt til mikillar misskiptar á hinum miklu náttúruauðlindum Íslands. Við Hrunið kom upp á yfirborðið mikill siðferðisbrestur og óréttlátt skipting. Það var þetta sem olli hinni miklu reiði sem ríkt hefur. Í tillögum stjórnlagaráðs er tekið á þessum vanda, en hefur vitanlega mætt mikilli andstöðu hjá valdastéttinni.

Hvaða væntingar hefur þú um framtíð Íslands?

Við Hrunið haustið 2008 afhjúpaðist siðferðisleg og hugmyndafræðileg kreppa hér á landi. Fyrir þjóðinni opinberaðist stétt manna sem taldi sig óbundna af því að greiða til samfélagsins. Hún hafði tæmt bankana innan frá, keypt upp fyrirtæki seldu öll verðmæti úr þeim og komu þessu góssi undan í erlend skattaskjól. Í dag er enn við lýði stór atvinnugrein sem beitir öllum ráðum til þess að koma sér hjá því að þurfa að skila samfélaginu samgjörnum arði af nýtingu þeirra á þjóðarauðlindinni sem er í hafinu umhverfis Ísland.

Það standa yfir heiftarleg átök þó hluti almennings sé ekki ljóst um hvað þau standa og átta sig ekki á hvar átakapunktarnir eru. Þetta er afleiðing slakra fréttmiðla og markvissum innskotum þeirra sem hafa völdum, þar sem þeir vísvitandi splundra umræðunni með villandi upphlaupum. Fjölmiðlar eru oft nefndir fjórða valdið og á þjóðfundinum kom fram glöggkrafa að tryggt yrði að sýni ábyrgð gagnvart þegnum landsins. Í drögum að nýrri stjórnarskrá er tekið á þessu og fyrirmyndin sótt til nýlegrar endurskoðunar hjá Svíum í þessu efni.

Hvaða minningar eru um mótmæli almennings og þann dag þegar niðurstöður í kosningum til Stjórnlagaþings lágu fyrir?

Í því er bæði fólgin gleði og sorg. Gleði yfir tilraun fólks til þess að vera þátttakandi í vitrænni umræðu og þvinga fram leiðréttingu á þeirri þróun sem hefur verið hér. Og svo hvernig það hefur opinberast hversu langt valdhafarnir vilja ganga til þess að tryggja óbreytt ástand. Þjóðfundur og Stjórnlagaþing fór strax í taugarnar á þeim sem hafa tekið til sín völdin í íslensku samfélagi og vilja ekki sleppa þeim. Þeir hafa gripið til varna og í mörgu tekist vel upp því miður.

Þátttakendur á Þjóðfundinum settu sig í mjög gjarnan spor annarra viðmælenda á fundinum. Þar var samankominn 1000 manns þverskurður af íslensku samfélagi allstaðar af landinu. Þetta var einstakt. Allir spurðu uppbyggilegra spurninga og hlustuðu af athygli hver á annan. Það var fyrir mig ómetanlegt að fá að heyra fólk ræða hugmyndir,hugsanir, lífssýn og skoðanir. Fólk fór með bros á vör inn í framtíðina að fundinum loknum.

Sú jákvæðni, bjartsýni og samhugur sem ríkti á Þjóðfundi færðist yfir í vinnulag Stjórnlagaráðs. Þetta eru viðhorf sem varðhundar hins gamla Íslands þola ekki og beita öllum brögðum til þess að gera fundina tortryggilega. Í þeirra huga er það hættulegt ef þjóðin fær að ráða miklu. Þeir segja að það skapi of mikla óvissu í samfélaginu. Það er reyndar fín greining á þeirra eigin afstöðu, þeim finnst það verða of mikil óvissa um hvort þeim takist að viðhalda því kverkataki sem þeir hafa náð á íslensku samfélagi.

Hver er staða Íslands núna? Hvað hefur verið áberandi hvað varðar inntakið í þjóðfélagsumræðunni frá Þjóðfundinum til dagsins í dag?

Það stendur yfir heiftarleg barátta almennings við valdhafa um að draga úr því óréttlæti sem hér hefur viðgengst og því miður hefur valdhöfum tekist að blanda þar saman óskyldum hlutum og leitt umræðuna inn á villigötur. Nú er því jafnvel haldið fram að við þessa vinnu hafi komið vel skipulögð samtök kommúnista og verið sé að hrekja landið inn í svörtustu myrkur sósíalisma. Það er sorglegt að hlusta á hversu langt sumir eru tilbúnir að ganga í vörslu óbreyttrar stöðu og sérhagsmuna.

Tók almenningur virkan þátt í störfum Stjórnlagráðs?

Almenningur tók virkan þátt í störfum Stjórnlagaráðs bæði beint og eins í gegnum netið. Á fundum  sem ég kom g hitti fólk að þá var áberandi að það bar miklar væntingar um að okkur tækist að hefja okkur upp fyrir átaka- og klækjastjórnmálin. Það tókst og það er áberandi ánægja almennings með þau vinnubrögð sem okkur tókst að viðhafa í allri vinnu Stjórnlagaráðs.