Vandinn sem gleymist

Það var árið 2002 sem þáverandi félagsmálaráðherra Páll Pétursson Framsóknarflokki lagði fram frumvarp um að einkavæða félagslega íbúðarkerfið og lagði það þar með í rúst þáverandi leigukerfi með 2.100 íbúðum.

Fólkinu sem þá bjó í íbúðunum fengu þær keyptar með lánum, en afborganir voru svo háar að þær þau reyndust þessum hóp ókleif. Í dag er mikið rætt um að það vanti félagslegar leiguíbúðir. Það er tekjulægsta fólkið sem hvorki hefur getu til þess að kaupa eða leigja sem á í mestum vandræðum á Íslandi í dag.

Svo einkennilegt sem það nú er lítið minnst á þennan vanda í yfirstandandi kosningabaráttu. Tekjulægsta fólkið er ekki í skuldavanda, það er í greiðsluvanda. Flatur niðurskurður kemur hinna efnameiri, það er að segja þeim ekki eru í greiðsluvanda best. Þetta kemur fram í öllum könnunum sem gerða hafa verið um þessi mál.

Danir hafa alla tíð staðið vörð um félagslega húsnæðiskerfið og forðast mistök sem margar aðrar þjóðir hafa gert. Í danska kerfinu eru kaup eða bygging félagslegs húsnæðis fjármögnuð með eftirfarandi hætti:

• Framlag íbúanna er 2%

• Framlagið er endurgreitt þegar viðkomandi flytur út

• Stofnfé frá sveitarfélaginu er 14%

• Framlag sveitarfélaganna er vaxtalaust og endurgreitt þegar fjárhagslegar aðstæður húsnæðisfélagsins leyfa, en þó eigi síðar en eftir 50 ár.

• Almenn lán frá sérhæfðum húsnæðislánastofnunum1 84%

• Lánið er á hefðbundnum forsendum húsnæðislána en ríkið styrkir húsnæðisfélagið með vaxtaniðurgreiðslu eftir ákveðnum reglum.

• Lánstími þessara lána er 35 ár sem er 5 árum lengri en hefðbundin húsnæðislán

• Sveitarfélögin hafa veitt húsnæðisfélögunum ábyrgð fyrir þeim hluta lánsins sem er umfram 65% af verðmati húsnæðisins, þannig að ef miðað er við 84% veðhlutfall ábyrgist sveitarfélagið í reynd 22,6% af eftirstöðvum lánsins. Ríkið tryggir húsnæðisfélögunum styrk til niðurgreiðslu vaxtakostaðar.

Meðalverð 100 fm. 3ja herbergja íbúðar á höfuðborgarsvæðinu er 24,8 mill.kr. Ef þessi íbúð yrði fjármögnuð samkvæmt reglum danska félagslega húsnæðiskerfisins verður dæmið eftirfarandi:

Stofnframlög 14% 3.472.000

Eigið framlag 2% 496.000

Húsnæðislánastofnun 84% 20.832.000

Greiðsla á mánuði - íbúagreiðsla, 3,4% 70.267

Leiga (m.v. 80/20% fjármagn og annar rekstur) á mán. 87.833

Afborgun og vextir láns á mán. 130.216

Styrkur frá ríkinu (mismunur) á mán. 59.949

Samkvæmt þessu dæmi yrði hámark fjármagnskostnaðar við útreikning húsaleigu á fyrsta ári eftir byggingu eða kaup íbúðarinnar 3,4% eða ríflega 70 þús. kr. á mánuði. Raunverulegur kostnaður vegna vaxta og afborgana af láninu er hins vegar ríflega 130 þús. kr. á mánuði og því verður rekstrarstyrkur ríkisins í þessu dæmi um 60 þús.kr. á mánuði. Ef miðað er við að fjármagnskostnaður sé 80% af leiguverði yrði mánaðarleiga þessarar íbúðar um 88 þús.kr. á mánuði.

Ætla má að sambærileg íbúð á landsbyggðinni kosti um 17 millj.kr. og skv. sömu forsendum yrði mánaðarleigan 72 þús.kr. á mánuði.

Meðalleiga á markaði hér á landi fyrir 100 fm. 3ja herbergja íbúð er um 154 þús. kr. í höfuðborginni, 143 þús.kr. í SV kjördæmi og 101 þús. kr. á landsbyggðinni.

Samkvæmt þessu má ætla að leigan í félagslega húsnæðiskerfinu yrði um 29-43% lægri ef við sköpuðum okkur samskonar umhverfi og er á hinum Norðurlandanna.