Taptölur og afkomutölur

Ég var að koma heim í gærkvöldi eftir viku orlof og sá umfjöllun um skýrslu rannsóknarnefndar sem Ríkissáttasemjari var fenginn til þess að skipa og kanna stefnumótun, ákvarðanatöku og áhættumat lífeyrissjóðanna við fjárfestingar í aðdraganda bankahrunsins.

Í öllum fyrirsögnum var talað um 480 milljarða tap sjóðanna vegna Hrunsins. Ég staldraði við þessa tölu í gærkvöld þegar ég var að fara yfir fréttirnar, því hún var önnur en sú tala sem ég hafði heyrt. Ég lagðist því yfir skýrsluna í morgun og fór að kynna mér innihald hennar og fann fljótt skýringu á þessu.

Í skýrslunni kemur nefnilega fram að einungis eru teknar taptölur og þær lagðar saman. Yfirleitt tölum við um afkomu. T.d. gefur Hagkaup ekki bara upp rýrnun í verslunum sínum og tap vegna ógreiddra reikninga í árslok. Lífeyrissjóðir eru fjárfestar og þeir hafa alla tíð tapað einhverju og samfara því að hagnast eitthvað, annars væru þeir líkleg ekki til og ættu ekki eignir upp á tvö þús. milljarða.

Hérna missa fjölmiðlamennirnir fótanna í endurtekinni leit að hasar. Skýrsluhöfundar taka fram að ekki sé talin ástæða til að fjalla sérstaklega um þau eignasöfn sjóðanna, sem skilað hafa þeim jafnri og góðri ávöxtun í gegnum árin eins og verðbréf og skuldabréf með ábyrgð ríkissjóðs, innlán í bönkum og sparisjóðum og lán til sjóðfélaga. Enginn sem fjallar um þetta mál kemur inn á þennan vinkil.

Því verður vitanlega að halda einnig til haga að Alþingi setti á sínum tíma mjög ítarleg lög um hvernig lífeyrissjóðir ættu að fjárfesta og ná sem mestri ávöxtun. Eigi að taka á þessu verða menn að skoða þessi lög og bera þau saman við störf stjórnanna.

Einnig eru í gildi mjög ströng lög um eftirlit með lífeyrissjóðum, innra eftirlit aðskilið frá löggiltri endurskoðun og þannig mætti lengi telja. Ef langtíma ávöxtun er ekki inna tiltekinna marka þarf að skerða réttindi, reyndar bara í almennu sjóðunum ekki opinberu sjóðunum.

Ég er ekki með þessu að gera lítið úr tapinu, heldur benda á það sem skýrsluhöfundar taka það sérstaklega fram þetta sé ekki afkomutalan, svo ég reyni að tala sama tungumál og við notum við eldhúsborðið.

Skýrsluhöfundar taka það fram að þeir einblína á, eins og þeim var uppálagt, að kanna stefnumótun, ákvarðanatöku og áhættumat lífeyrissjóðanna við fjárfestingar í aðdraganda bankahrunsins. Hvað orsakaði tap sjóðanna svo að sumir þeirra þurftu að skerða lífeyrisréttindi sjóðfélaga sinna. Hvort eitthvað saknæmt hefði átt sér stað. Þetta er gert til þess að draga megi lærdóm af falli bankanna í október 2008, til þess að bæta lífeyrissjóðakerfið sjálft og að ákvarðanir innan þess verði teknar á skipulagðari og traustari máta.

Við höfum á nær hverju einasta kvöldi undanfarnar vikur fengið kennslu í því hvernig yfirmenn og eigendur bankanna bjuggu til fléttur til þess að féfletta fólk og fjárfesta þar á meðal lífeyrissjóðina. Skýrslan greinir frá því hvernig féfletturunum tókst upp gagnvart lífeyrissjóðunum, en hún segir ekki frá afkomu lífeyrissjóðanna, eins og margir virðast halda. Ég hef ekki upplýsingar hér til þess að reikna þetta út en tel víst að á næstu dögum muni þessar afkomutölur birtast.

En ég endurtek skýrslan sýnir vel hvernig hlutirnir gengu fyrir sig og skýrir vel hvernig þeir menn sem ráku bankana eru innréttaðir. Reyndar kemur oft fram hvernig þeir fengu stjórnmálamenn til þess að vera virka "kóara" með sér í að bera út hið íslenska efnahagsundur og hvernig byggja ætti alþjóðlega efnahagsmiðstöð á Íslandi og leika sér purrkunarlaust með sparifé launamanna.

Skipan stjórna
En það var einnig annað sem ég tók einnig eftir það var umfjöllun um skipan stjórna lífeyrissjóðanna. Í þeim gögnum sem nefndin fékk er ekkert samband á milli fyrirkomulags stjórnar og hve miklu lífeyrissjóður tapaði í hruninu. Sumir sjóðir sem velja alla stjórn sína á ársfundi töpuðu mjög miklu.

Nefndin bendir á að það sé ekki hægt að rökstyðja nýtt fyrirkomulag stjórnar á þeirri forsendu, eða að líklegra sé að beint kjörnir fulltrúar verji fé lífeyrissjóðanna betur en þeir sem nú sitja þar. En eins og þekkt er fer kjör stjórnarmanna fram með mjög mismundi hætti hjá lífeyrissjóðunum, sem skipa má í þrjá flokka almennu sjóðina þar sem fram svokallað fulltrúakjör, frjálsu sjóðina þar sem fram fer kjör á ársfundum og svo hina opinberu og sveitarstjórnarsjóðina þar sem einfaldlega er tilnefnt í stjórnir sjóðanna

Lífeyrissjóðakerfið íslenska er vel heppnað í alþjóðlegum samanburði, sjá skýrslu Katrínar Ólafsdóttur í viðauka skýrslunnar. Nefndin tekur fram að strangt eftirlit Fjármálaeftirlitsins með þeim sem taka sæti í stjórnum lífeyrissjóða ætti að tryggja hæfi þeirra óháð því hvernig valið er. Úttektarnefndin leggur til að lífeyrissjóðir á almennum markaði og opinberum móti sér þá stefnu að einn eða fleiri stjórnarmenn séu kosnir beinni kosningu á ársfundi lífeyrissjóðsins. Fimm árum héðan í frá verði reynslan af þessu fyrirkomulagi metin og athugað hvort lengra skuli haldið.

Nefndin bendir á það í kafla 34.2.1. bls. 132 að það sé eftirtektarvert að ársfundur Stafa (að tillögum frá rafiðnaðarmönnum, reyndar hafa þær komið fram áður) hafi árið 2009 samþykkti að stefnt skyldi að því að auka lýðræði við kjör stjórnar með því að fjölga stjórnarmönnum um tvo og þeir kosnir í netkosningu. Framkvæmdastjóri Stafa sagði í viðtali við nefndina að þessi samþykkt hefði verið kynnt forsvarsmönnum Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands, en þeir hefðu lagst gegn henni. Það er skoðun úttektarnefndarinnar að stjórnir lífeyrissjóða skuli móta sér stefnu um að einn eða fleiri stjórnarmenn úr hópi sjóðfélaga skuli kosnir á ársfundi.