Um nýtingu auðlinda

Sé mannkynsagan skoðuð þá blasir við allt frá því að rómverjar fóru um heimsbyggðina og yfirtóku svæði og svo síðar þegar stórveldin lögðu undir sig þjóðir og gerðu að nýlendum sínum, voru það ætíð auðlindir sem réðu hvert ferðinni var heitið. Innbyggjar voru ekki spurðir ráða. Sama er enn upp á teningunum, þar má t.d. líta til fiskveiða undan ströndum Afríku, eða fyrirtæki sem eru að leggja undir sig vatnsréttindi í heiminum.

T.d. er bent á að sjóræningjar fyrir utan Sómalíu séu fyrrum fiskimenn, sem í dag eru verkefnalausir sakir þess að stórveldin í fiskveiðum komu upp að ströndum landsins og þurrkuðu þar upp allan fisk undan ströndum landsins Sé litið þróunar þessara mála hér á landi hefur alla tíð verið ráðandi sú hugsun að eignarhald auðlinda landsins eigi að vera í höndum þjóðarinnar. Vatnsveitur, hitaveitur og rafveitur hafa verið reknar af sveitarfélögum og hafa verðmæti þeirra í raun grundvallast á því að fólk hefur myndað byggðarkjarna og tekið sig saman um að byggja þessar veitur.

Árið 1901 var lagt fram á Alþingi frumvarp til laga „um takmörkun á rjetti til fasteignaráða á Íslandi“ þar sem gert var ráð fyrir að bæði eignarréttur og notkunarréttur væri bundinn mönnum eða félögum sem heimilisföst væru í Danaveldi. Í umræðu um frumvarpið kom fram að þessi breyting væri gerð „til þess að tryggja sjer það að arðurinn af slíkum fyrirtækjum, sem menn gjöra sjer von um að muni rísa upp, lendi, að svo miklu leyti, sem unnt er, í landinu sjálfu“

Árið 1907 voru í fyrsta skipti sett lög á Íslandi sem takmörkuðu eignar- og afnotarétt útlendinga, Fossalögin, lög nr. 55/1907. Þessi lög voru samin upp úr frumvarpinu frá 1901 með tveimur afgerandi breytingum. Annars vegar takmörkuðu lögin einungis rétt erlendra manna til að eiga fossa en ekki fasteignir almennt, og hins vegar var miðað við heimilisfesti á Íslandi en ekki í Danaveldi, 1. gr.: Engir aðrir en þeir menn, sem heimilisfastir eru á Íslandi, eða fjelög, er hafa þar heimilisfang, enda sje meiri hluti fjelagsstjórnar skipaður mönnum, sem þar eru heimilisfastir, mega hjeðan af, án sjerstaks leyfis, ná að eignast fossa á Íslandi, hvorki eina nje með löndum þeim, sem þeir eru í, eða notkunarrjett á fossum.

Árið 1919 voru í fyrsta skipti sett almenn lög á Íslandi um takmörkun á eignarrétti útlendinga, lög nr. 63/1919 „um eignarrjett og afnotarjett fasteigna“. Flutningsmaður frumvarpsins var Bjarni Jónsson frá Vogi. Greinargerð með frumvarpinu var afar stutt: "Smáþjóðum er það hin mesta hætta, að fasteignir þeirra eða afnot, svo sem auðugar afllindir o. fl., lendi í höndum erlendra manna. Þess vegna ber jeg nú frv. þetta fram.“ Þarna eru ráðandi þau sjónarmið að smáþjóðum sé mest hætta búinn að auðlyndir þeirra lendi í höndum fjölþjóða auðhringja.

Niðurstöður nefndar um orku- og auðlindamál voru kynntar á fundi í Háskólanum í gær. Álitaefnin í skýrslu nefndarinnar mörg og af ólíkum toga. Nefndin fékk ekki aðgang að öllum samningum þar sem Geysir Green Energy hafnaði samstarfi við nefndina. Frá lagalegum sjónarhóli finnur nefndin ekki tilefni til að gera athugasemdir við samningana við Magma sem slíka. Það er niðurstaða nefndarinnar að það sé ekki á færi annarra en dómstóla að kveða endanlega upp úr um túlkun laganna, þau séu svo óljós að það sé útilokað að draga fram klára niðurstöðu. Þegar metið er saman, óvissa um túlkun laga og þeir almannahagsmunir sem málið varðar, hefði að mati nefndarinnar verið eðlilegt að viðhafa meiri varkárni við afgreiðslu málsins þegar það var til meðferðar hjá stjórnvöldum.

Í skýrslunni kemur fram að það sé glöggt á hvaða forsendum lögin voru reist, en það verði greinilega á þessum viðhorfum pólitísk breyting þegar einkavæðingar hugtakið nær að Íslenskum ströndum. Kvótinn var færður í hendur fárra, bankarnir einkavæddir og síðan hefst ferli sem ekki sér enn fyrir endann á hvar lendi; einkavæðing orku- og hitaveitna á Suðurnesjum.

Markmið með sjálfbærri þróun er að hver kynslóð skili orkulindum náttúrunnar jafnsterkum til næstu kynslóðar. Þegar rætt hefur verið um endurnýjanlegar auðlindir (sjálfbærar) hér á landi er oft talað um gufuaflið, eða varmaflæði frá iðrum jarðar til yfirborðs. Gufuhitasvæði á Íslandi eru talin geta gefið um 3.600 – 4.200 MW af rafafli í 50 ár, ef þau væru í fullri nýtingu. Ferlið er í grófum dráttum þannig að með borholu er gufu og heitu vatni, sem hefur myndast á heitu bergi í iðrum jarðar hleypt upp á yfirborð og í stað þess kemur kalt vatn og kælir bergið niður.

Rannsóknir sýna að það taki nokkrar aldir að ná sama hita í bergið aftur. Þetta hefur verið þekkt um alllangt skeið t.d. í jarðvarmavirkjunum í USA og víðar og hefur komið fram hér á landi. Einhverra hluta vegna hefur þessi umræða náð að takmörkuðu leiti til stjórnmálamanna, þegar þeir hafa farið um héruð landsins og lofað stóriðju í hverjum firði, alla vega í hverjum landsfjórðungi, orka landsins væri óþrjótandi.

Magma hefur þegar sótt um rannsóknarleyfi á fjölmörgum stöðum hér á landi og sú krafa liggur á stjórnvöldum og eins þeim sem eru að undirbúa breytingar á stjórnarskránni að færa þessi mál á skýrari grundvöll. Þegar rætt er um nýtingu orkunnar skiptir það í raun engu hvort um sé að ræða erlenda eða innlenda eignaraðild, það er umgengnin og varðveisla sjálfbærni orkulindanna, sem skiptir öllu. Tryggja þarf sveitarfélögum aðgang að hita- og vatnsveitum þar sem rekstraröryggi er sett efst og um sé að ræða „non profit“ fyrirtæki sem selji íbúum orkuna á kostnaðarverði.

Eftirtektarvert er hvernig t.d. Noregur hefur haldið á þessum málum með setningu laga um að hið opinbera verði að eiga 70% í auðlindunum. Í Danmörku er það þannig að ríkið á 100% í öllum gas- og olíulindum landsins. Á þessu verðum við að taka nú þegar.