Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði ákvæði um að atkvæði kjósenda alls staðar að af landinu vegi jafnt?

Á Þjóðfundi árið 2010 og síðar í Stjórnlagaráði kom fram áberandi vilji til þess að jafna atkvæðavegi í landinu og eins að tryggja kjósendum jafna möguleika til þess að ráða sem mestu um hverjir veljist til þingsetu. Núgildandi kosningafyrirkomulag skerðir umtalsvert þetta frelsi kjósenda. Auk þess tryggir það fyrirfram að um helmingur þingmanna er í öruggum þingsætum þegar stóru flokkarnir eru búnir að stilla upp sínum listum, sakir þess að kjósendur fá í dag einungis að velja á milli flokkslista, sem settir eru fram í hverju kjördæmi í heilu lagi.
 

Kosningakerfið í frumvarpi Stjórnlagaráðs felur í sér kjördæmavarið landskjör. Það er ekki verið að afnema kjördæmin, þvert á móti er verið að rýmka heimild Alþingis til sveigjanleika. Í núgildandi stjórnarskrá segir að kjördæmiskuli vera 6 til 7, en í tillögum Stjórnlagaráðs geta þau verið eitt til átta talsins.

 

Gert er ráð fyrir að kjósandi geti kosið frambjóðendur af öllu landinu en landssvæðum er jafnframt tryggður lágmarksfjöldi þingsæta. Kjósendum er í sjálfsvald sett hvort þeir vilja gera upp á milli frambjóðenda eða ekki. Kjósandi getur farið núverandi leið og merkt einungis við einn lista í því kjördæmi sem hann býr, eða merkt við þá frambjóðendur sem hann treystir best. Velji kjósandi sér þrjá frambjóðendur, t.d. tvo úr flokki A en einn úr flokki B. skiptist atkvæði hans þá í sama hlutfalli milli þessara tveggja flokka.

 

Ákvæði í frumvarpi Stjórnlagaráðs um þingkosningar eru hvorki umfangsmeiri né ítarlegri en gengur og gerist í stjórnarskrám. Ákvæði í norsku stjórnarskránni eru liðlega helmingi lengri en er í frumvarpi Stjórnlagaráðs. Undan því verður ekki vikist að hafa ákvæði stjórnarskrá sem að lágmarki eru nægilega ítarleg til þess að meginmarkmiðin sem kosningalög eiga að byggja á, séu tryggð og varin fyrir skyndiákvörðunum og hagsmunagæslu sérhagsmuna. Til þess að tryggja þetta enn frekar verða breytingar á kosningalögum einungis gerðar með samþykki 2/3 atkvæða á Alþingi og slíkar breytingar má ekki gera ef minna en sex mánuðir eru til kosninga.

Hægt er að bjóða fram lista í einstökum kjördæmum eða á landsvísu. Frambjóðendur skipa sér á lista og hafa val um að bjóða sig fram á kjördæmis- og landslista. Þingsætum skal úthluta til samtaka frambjóðenda þannig að hver þeirra fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu. Þingsætum skal úthluta til frambjóðenda út frá atkvæðastyrk þeirra. Fjöldi þingsæta er bundinn einstökum kjördæmum.

 

Ég ætla að mæta á kjörstað og merkja við já við þessa spurningu og hvet alla til þess sama. Með því erum við að auka lýðræðið í landinu og tryggja að vald kjósenda, sem er með tillögum Stjórnlagaráðs aukið umtalsvert á kostnað flokkseigendafélaganna.

Launamunur kynjanna

Umræða um jöfnun á launamun kynjanna er ofarlega á baugi. Mig langar aðeins að benda á nokkur atriði í því efni. Svona að fenginni reynslu úr aths. dálkunum ætla ég að byrja á því að taka það fram að ég er ekki á móti jöfnun launa kynjanna og í flestum launakönnunum inna RSÍ hafa rafkonur verið með hærri meðallaun en rafkarlar, það er að segja ef við notum sömu meðaltalsreglur og nýttar eru í launakönnunum og íslenskum samanburðaraðferðum. Það hefur komið nokkrum sinnum áður fram hér á þessari síðu að mér finnst oft lítið að marka það sem menn fá út þess háttar samburði, það er að bera saman launakannanir mismunandi hópa.

Í þessu sambandi er það grundvallaratriði að mjög stórt hlutfall launamanna á íslenskum vinnumarkaði er á launum sem liggur töluvert ofan við umsamin lágmarkslaun en á þeim vinnumörkuðum sem ég þekki til, þ.e.a.s í nágrannalöndum okkar. Hin íslenska sérstaða er reglulegt gengisfall krónunnar. Áratugum saman hefur íslenskum launamönnum verið gert að búa við það ástand að kjarasamningar standast aldrei i út samningstímann, sökum þess að stjórnmálamenn fella reglulega krónuna til þess að leiðrétta slaka efnahagsstjórn og leiðrétta hana með aukasköttum á launamenn í gegnum gengisfellingu launa.

Þetta íslenska ástand veldur því að hér landi fara fram reglulega launaleiðréttingar á vinnustöðunum á miðju samningstímabili, vitanlega sérstaklega hjá þeim hópum og einstaklingum sem eru í bestri stöðu hverju sinni. Þessu fyrirkomulagi er síðan reyndar lýst sem ákaflega jákvæðu í skýrslum um íslenskan vinnumarkað; Jú hann sé mun sveigjanlegri en aðrir þar sem að til eru lágir launataxtar sem tiltölulega fáir eru á. Það hefur verið nýtt til þess að flytja inn erlent vinnuafl og skella því á þá taxta. Í nágrannalöndum okkar eru launamenn að langstærstum hluta á umsömdum launatöxtum og þeir standast út samningstímann. Kaupmáttur er stöðugur, lán taka ekki stökkbreytingum og vextir eru þriðjungar af því sem þeir eru hér á landi.

Um síðustu aldamót var 60% munur á umsömdum lágmarkstöxtum rafiðnaðarmanna og meðalraunlaunum. Í dag hefur þessi munur minnkað um helming sakir þess að okkur hefur tekist að ná fram í kjarasamningum undanfarinn áratug um verulegri hækkun á lægstu töxtum okkar umfram umsamdar lágmarkslaunahækkanir. Það hefur verið tiltölulega auðvelt þar sem það hefur haft sáralítil áhrif til hækkunar á launakostnaði í rafgeiranum. Sárafáir hafa verið á lægstu töxtum innan sambandsins. Í dag blasir við okkur sú staðreynd að það er um 30% munur á meðallaunum og umsömdum gólfum í kjarasamningum, ekki 60%.

Kröfu um átak í jöfnun launa kynjanna er eins flestir kannast við, oftast svarað með að það sé ekki hægt nema að allir fari á umsamda taxta. Það segir allt til um þann vanda sem við blasir ef það á að ná fram jöfnun launa kynjanna, þarf að byrja á því að færa umsaminn lágmarkslaun að raunlaunum, þá fyrst verður hægt að taka á þessum vanda með markverðum hætti. Það sem náðst hefur undanfarinn misseri er fyrir tiltölulega litla hópa og mælist vart eins og fram hefur komið í þeim launakönnunum sem umræða dagsins vísar í.

Og síðan í lokinn ef það á að tryggja að kaupmáttur þeirra kjarasamninga haldist, verður það ekki gert nema með því að taka upp gjaldmiðil, sem heldur þokkalega sínu raungildi út samningstímann hverju sinni. Þegar öllu er á botninn hvolft, þá er allt eitthvað og fer einhvernvegin, þótt margur efist um það á tímabili.

Nei við EES og ESB?

„Ákveði Íslendingar að hætta aðildarviðræðum mun að sjálfsögðu enginn neyða þá til að halda áfram. Evrópusambandið sótti ekki um að Ísland gerðist meðlimur, og aðildarríkin samþykktu að fara í viðræður og við hófum þær.“ segir Peter Stano hjá stækkunarskrifstofu Evrópusambandsins. „Það er undir Íslendingum komið hvort þeir vilji halda áfram. Ákveði þeir að hætta aðildarviðræðum mun að sjálfsögðu enginn neyða þá til að halda áfram og enginn mun reyna að koma í veg fyrir það.“

Það er barnalegt að halda því fram að ESB löndin sækist eftir því að komast yfir auðlindir Íslands til þess að bjarga efnahag ESB. Jafnvel þó allt yrði virkjað hér á landi sem hægt er að virkja dugar það einungis til þess að skapa orku fyrir eina litla borg eins og t.d. Árósa eða Gautaborg. Ástæða er að minna á að Danir eiga sínar olíu og gaslindir í Norðursjó eins og Englendingar og Svíar eiga sín námur og Finnar sína skóga.

Fram eru komnar vangaveltur innan ESB hvort sambandið vilji aðild að samningum sem innihalda mikinn lýðræðishalla eins og EES samningur er og hvort EES löndin séu að borga “eðlilegt” verð fyrir EES aðild? Á grunni þessa eru verulegar líkur á að ESB muni endurskoða aðildargjald að EES, enda þurfi að tryggja að full ESB aðild sé alltaf mun fjárhagslega hagkvæmari en aukaaðild í gegnum tvíhliða samninga eða EES.

Að slíta ESB viðræðum verður því varla kostnaðarlaust fyrir Ísland, ásamt því að samningsstaða Íslands mun að sama skapi veikjast enda mun Brussel halda á góðum spilum á meðan Ísland segir nei við ESB en já við EES. Það verður ekki bæði haldið og sleppt í þessu mikilvæga máli. EES áskrift verður alltaf ólýðræðislegri en full ESB aðild. Í umræðunni í vetur verður að fjalla einnig um framtíð EES samningsins og framtíð hans eftir að ESB aðildarviðræðum verður slitið.

Ein helsta ástæða þess að margar þjóðir hafa sótt um aðild að ESB er til þess að uppræta spillingu og klíkusamfélag og koma á eðlilegum stjórnarháttum, ekki síst í efnahagsmálum. Þetta er helsta ástæða þess að launamenn hér á landi sækjast eftir aðild. Helsta markmiðið er að ná þeim efnahagslega stöðugleika sem íslendingar hafa farið á mis við allt frá stofnun lýðveldisins. Það hefur bitnað mest á launamönnum. Örgjaldmiðill studdur af risastórum gjaldeyrisvarasjóðs sem kallar árlega á tugamilljarða vaxtaútgjöld fyrir íslenskt samfélag. Lækkun vaxta og stöðugleiki myndi lækka útgjöld heimilanna umtalsvert, auka kaupmátt og um leið auka fjárfestingar í atvinnulífinu og fjölga störfum.

Í þessu sambandi er full ástæða að minna á að endurskoðun allra kjarasamninga í landinu er að hefjast, þar blasir við mikil spenna milli starfsgreina. Útflutningsgreinarnar hafa notið góðs af því að krónan hrundi. Nokkrar starfsgreinar fengið mun meira launaskrið en aðrar, þar helst einnig í hendur að þar er atvinnuleysi og kaupmáttarhrap mest. Ekki einungis vegna minna launaskriðs og meira atvinnuleysis, margir þeirra sem hafa vinnu í þessum greinum hafa ákaflega takmarkað vinnumagn.

Starfsmenn þessara starfsgreina sætta sig ekki við að sitja eftir og krefjast í dag mikilla launahækkana og að raungengi krónunnar verði hækkað. Þessi mál er ekki hægt að leysa til langframa án þess að aflétta höftunum á gjaldmiðlinum og við það verkefni ræður Ísland ekki hjálparlaust.

Snæfellsjökull nálgast fyrra horf

Nú er Þúfan efst á Snæfellsjökli íslaus. Ég hef gengið 14 sinnum á jökulinn langoftast á gönguskíðum. Fyrst þegar ég var að fara upp úr 1990 gekk ég á snjó frá þjóðveginum við Arnarstapa alla leið upp og þúfurnar voru ísi þaktar. Ég fór síðar oftast upp frá Ólafsvík, ók veginn upp á Jökulhálsinn upp fyrir vatnsbólin og komst í snjó stuttu fyrir ofan þorpið. Þetta var seint á vorin oftast um Hvítasunnuna þegar ég var í fermingarveislum í fjölskyldu konunnar vestur í Rifi.

Þá gekk maður upp hálsinn í góðu skíðafæri og kom að skíðalyftum í norðanverðum jöklinum og gekk upp með þeim. Þar var æfingasvæði á vorin fyrir skíðalandsliðið. Síðar voru skíðalyfturnar úr Hveradölum fluttar og settar upp í sunnaverðum jöklinum, þær hafa verið ónothæfar í mörg ár vegna snjóleysis.

Undanfarin á hefur það verið svo að jafnvel þó maður aki veginn upp Jökulhálsinn alla leið að jöklinum þarf að ganga drjúgan spotta til þess að komast í snjó. Á vorin er jökullinn síðan svo sprunginn að maður fer helst ekki upp nema þá um hávetur.

Samkvæmt upplýsingum frá jarðfræðingum eru jöklarnir okkar nú að nálgast sama ástand og var á landnámsöld, eða með öðrum orðum nú er kuldaskeið sem hófst á þrettándu öld með röð af fellisvorum er loks að renna sitt skeið á enda. Veturnir urðu oft fádæma harðir með miklum snjó og frosthörkum. Hafís lagðist að norðanverðu landinu og allt varð ísköld breiða.

Þetta gerðist reglulega með þeim afleiðingum að það tók fyrir beit, hey gengu til þurrðar og búsmalinn tók að falla. Menn og skepnur sem voru veik fyrir féllu fyrst. Enga björg var að fá og fólk úr sveitunum leitaði í kauptúnin til verslunarmanna eftir mat, en hann var ekki falur nema gegn greiðslu.

Á þessum tíma þóttu siglingar við þessar aðstæður mikil afrek. Ísing hlóðst á skipin og sjómenn urðu að berjast allan sólarhringinn við að brjóta ísinn. Það gerðist reglulega að saman fóru erfið sumur með litlum heyjum og ef því fylgdi harður vetur voru það kallaðir fellisvetur, eða fellisvor. Ef næsti vetur varð lítið skárri féllu oft færri, en menn betur undir hann búnir, það mætti kannski orða það þannig að þeir sem stóðu veikastir voru þá þegar fallnir.

Allmörg nöfn voru viðhöfð á þessum illu viðburðum eins og t.d.: Undravetur (1118), Jökulvetur hinn mikli (1233), Fellisvetur (1188), Fellisvetur hinn mikli (1331), Harði veturinn (1552), Lurkur (1601), Píningin (1602), Eymdarvetur (1604), Svellavetur  (1625), Jökulvetur (1630), Hvíti vetur (1633), Rollubani (1648), Hestabani (1660), Snjóavetur hinn mikli (1802), Klaki (1881), Fellisvor (1882).

Afnemum verðtrygginguna - með viðbót

(Vegna einkennilegra ummæla og persónulegra ávirðinga í minn garð vegna þessa pistils þá hef ég bætt inn nokkrum atriðum til þess að skýra betur hvað ég á við. Efnislega stendur það sama í pistlinum og áður.)

Þingmenn tala um að gera eitthvað í verðtryggingunni, það var mikið. Þeir hafa rætt um hversu ómöguleg verðtrygging sé og það verði að afnema hana. Við erum mörg sammála því að það verði gert. En þegar við höfum spurt hvernig eigi að gera það og hvað eigi að koma í staðinn, hafa aldrei komið svör.

Framsetning helstu talsmanna um afnám verðtryggingar er með þeim hætti að þeir gefa sér að lánakostnaður lækki sem nemi því fjármagni sem fer inn í verðtryggingarkerfið. Eða með öðrum orðum, að hluti lánakerfisins væri með neikvæðri ávöxtun. Einhver þarf að greiða það, þá er spurning hver eigi að gera það, í þessu sambandi má minna oftast hefur verið nefnd tala um 300 milljarða, og menn hafa ekki getað sagt hvaðan þeir peningar eigi koma, stundum hefur verið talað um að þetta sé herfang sem öryrkjar og lífeyrisþegar í almennu lífeyrissjóðunu hafi hrifsað til sín.

Fyrir liggur að örorku- og lífeyrisþegar hafa hafnað því og munu fara fram og verja stjórnarskrárvarinn eignarrétt sinn á sparifé sínu í lífeyrissjóðunum. Þeim samþykktum hafa einnig fylgt þau skilaboð að engin setji sig upp á móti því að tekið verði á lánavanda heimilanna, en það verði þá að gera það með almennri skattheimtu, ekki senda reikninginn einunigs til örorku- og lífeyrisþega í almennu lífeyrissjóðunum. 

Ef menn vilja aftur á móti reikna með þannig að lífeyrissparnaður skerðist ekki og þar með að lífeyrir- og örorka  haldi verðgildi þá taka við fullir breytilegir vextir, sem setur lánþega í mun verri stöðu en þeir eru í dag. Það er nákvæmlega það sem hefur staðið í mönnum þegar farið er að skoða niðurfellingu verðtryggingarkerfisins.

Sumir hafa haldið því fram að það séu stjórnir lífeyrissjóðanna sem standi í vegi fyrir því að þetta verði gert, þær hafa ekkert með það er gera, það var Alþingi sem setti lögin árið 1983 og getur eitt breytt þeim. Það var reyndar gert vegna þess að þá var allt sparifé landsmanna í bönkum og lífeyrissjóðum hafði þá brunnið upp á verðbólgubálinu, og fólk vildi hætta öllum sparnaði.

Á þessum tíma var mikið rætt um það innan verkalýðshreyfingarinnar hvort festa ætti laun með sama hætti, en því var mótmælt þar sem með því væri verið að setja lögbundið þak á kjarabaráttuna. Sú ákvörðun þáverandi verkalýðsforystu reyndist rétt, þar sem laun hafa frá þessum tíma hækkað um 30 % umfram neyslutrygginguna, það er að segja að ef það hefði verið gert væru launataxtar um 30% lægri en þeir eru í dag.

Svo það sé á hreinu þá skulum við hafa það í huga að ef verðtrygging yrði afnumin myndu rekstrareikningar almennu lífeyrissjóðanna snarlagast. T.d. hefur verið bent á að ef verðtrygging hefði verið afnuminn um síðustu aldamót, þ.e. árið 2000, væri einstaklingur sem í dag væri að fá 190 þús. kr. úr lífeyrissjóði á mánuði að fá einungis um 100 þús. kr. Eða með öðrum orðum öryrkjar og lífeyrisþegar á almennum vinnumarkaði væru látnir greiða niður lán landsmanna. 

Stjórnendur almennu lífeyrissjóðanna gætu þá kynnt fína rekstrareikninga á ársfundum og þyrftu ekki að vera framkvæma óvinsælar skerðingar, kerfið sæi um þær sjálfvirkt. Reyndar væri ójöfnuður lífeyrisþega orðin margfalt meiri en áður, því lífeyrisþegar í opinberu sjóðunum væru með sitt á þurru. Þetta kallaði reyndar á um 4 – 6% skattahækkanir því útgjöld Tryggingarstofnunar hefðu vaxið í réttu hlutfalli við fall útgjalda almennu lífeyrissjóðanna.

Það er æpandi skortur á vitrænni umræðu um þessi mál, eins og svo mörg önnur. Afnám verðtryggingar ein og sér skapar önnur vandamál og lausn þeirra verður að liggja fyrir þegar ákvörðun um afnám verðtryggingar verður tekin. Það verður ekki komist hjá því að ráðast að rót vandans, sem er klárlega að stærstum hluta óvönduð og óábyrg stjórn efnahagsmála. Stjórnmálamenn hafa nýtt krónuna til þess að færa reglulega kostnað af óábyrgum ákvörðunum yfir á launamenn með gengisfellingum. Það er stóri kostur krónunnar eins og aðdáendur hennar benda réttilega á, það er svo gott að geta leiðrétt of góða kjarasamninga stéttarfélaganna með því að fella gengi krónunnar.

Um fjórðungur launa verkafólks hefur undanfarna áratugi farið í að standa undir rekstrarkostnaði krónunnar. T.d. má benda á að frá því að Rafiðnaðarsambandið var stofnað árið 1970 hefur það samið um launahækkanir sem eru ríflega 3000% meiri en félagar okkar á hinum Norðurlöndunum hafa samið um. Þeir búa við verðbólgu sem er um þrisvar sinnum lægri en hér og þar af leiðandi jafnmikla lækkun vaxta og þá enga verðtryggingu.
 

Grunnvextir á Íslandi eru að jafnaði 4-5% hærri en í nágrannalöndum, það er afleiðing mikillar og viðvarandi verðbólgu sem sveiflur krónunnar valda. Óverðtryggðir vextir eru um 3% hærri en verðtryggðir vextir. Sveiflukennd króna veldur gríðarlegum kostnaði fyrir samfélagið vegna hins mikla vaxtamunar. Hvert vaxtaprósent kostar heimilin um 15 milljarða kr. á ári, eða um 18% af ráðstöfunartekjum. Hvert vaxtaprósent kostar atvinnulífið um 17 milljarða.kr. á ár og hið opinbera um 14 milljarða.kr. á ári.

Ef settur væri frakki á íslenska stjórnmálamenn og þeir þvingaðir ábyrgari stjórnarhátta og verðbólgu á svipuðu stigi og hún er í nágrannalöndum okkar, væru vextir á langtímalánum milli 2 og 3% og verðtryggingarálög væru óvirk. Hér er á ferðinni mesta hagsmunamál íslenskra launamanna.

Við erum mörg sem bíðum spennt eftir því að þingmenn taki nú loks til við að afnema verðbólgu, gengisfellingar og okurvexti og verðtryggingarkerfið sem er reynda rangnefni það er greiðsludreifingarkerfi á okurvöxtum.  Stöðugleiki í efnahags- og félagslegu tilliti er algjör forsenda árangurs í uppbyggingarstarfinu. Krónan búin að leika sitt hlutverk og býður einungis upp á höft, háa vexti og rýran kaupmátt. Aðild að ESB og upptaka evru eina færa leiðin úr þessum ógöngum og ætti því að vera forgangsverkefni allra.

Flatey

Hef verið á flakki síðustu viku þar á meðal fórum við út í Flatey og vorum þar nokkra daga. Flatey hefur ákveðna sérstöðu í hugum margra, rómantík og seiðmagnað andrúmsloft. Það er fábreytnin sem verður til þess að maður nýtur þess sem eyjan hefur upp á að bjóða. Hvíldin felst í því að það er góður tími til þess að skríða jafnvel upp í aftur og lesa aðeins meira og fara svo aftur í stuttan göngutúr.

Húsin í þorpinu hafa flest verið endurbyggð í sína upprunalegu mynd með myndarlegum hætti. Breyting hefur orðið á ferðamenningu með tilkomu hótelsins. Þar er búið að endurbyggja þrjú hús á listilegan hátt. Fágað og vandað handbragð iðnaðarmanna blasir við hvar sem litið er. Ingibjörg Á. Pétursdóttir hótelstýra hefur stutt við það andrúmsloft sem er í húsunum með góðu vali á húsgögnum og munum.

Margir hafa farið fögrum orðum um eyjuna og lífið þar, t.d. kvað Þórbergur Þórbergsson :

Í Flatey var ég í fjóra daga,
fann þar yndi margt
Eyjan er eins og aldingarður,
alla daga hlýtt og bjart.
Í Flatey vil ég ævi una
á eintali við náttúruna.

Vatnsenda Rósa sagði:

Væri ég tvítugsaldri á
og ætti von til þrifa
Mér ég kjósa myndi þá
að mega í Flatey lifa.

Matthías Jochumsson :

Fögur eins og forðum
fyrst, er veldisorðum.
Guð þér blómann gaf,
Skikkjan græn í skorðum
skín þér undir borðum.
græðis gullið haf.

Auknar fjárfestingar

Það var ekki af ástæðulausu að við gerð Stöðugleikasáttmála var horft til fjárfestinga þegar rætt var hvernig blása mætti nýju lífi í efnahagslífið. Ef takast ætti að koma íslensku hagkerfi úr þeim vanda sem það væri í, yrði að auka verðmætasköpun umtalsvert. Þá fyrst væri hægt að greiða niður skuldir og koma í veg fyrir enn frekari niðurskurð á velferðarsamfélaginu. Án aukinna fjárfestinga væri óframkvæmanlegt að viðhalda og þaðan af síður að auka framleiðslustig hagkerfisins.

Þeir sem hafa komið nálægt kjarasamningum undanfarin misseri af fullri alvöru eða fylgst með þeim, muna vel að í vinnu við stöðugleikasáttmála er talið raunhæft að ná fjárfestingum upp í um 280 – 380 milljarða króna á ári.

Hvað varðar framkvæmdir hefur verið rætt um að fá hingað fjárfesta til þess að byggja upp fyrirtæki, þar er hefur verið mest áberandi álver í Helguvík og tengdar framkvæmdir. Í þessu sambandi hefur ekki verið talað um að það skorti fjárfestingar af hálfu ríkis, enda er það ekki ríkið sem stæði að þessum framkvæmdum, heldur er vandinn sá að stjórnmálamönnum takist (alþingis- og sveitarstjórnar) að leysa þá hnúta sem hafa hingað til staðið í veginum fyrir því að fyrirtækin geti lokið samningum sín á  milli og svo fjármögnunarsamningum í kjölfar þess.

Einnig var rætt í hinum þríhliðaviðræðum um verkefni sem væru í einkafjármögnun og fjárfestingar utan ríkisreiknings eins og byggingu Landspítalans, Samgöngumiðstöð, tvöföldun Hvalfjarðargangna, Vaðlaheiðargöng, Suðurlandsveg, tvöföldun Kjalarnesvegar og Sundabraut.

Það sem hefur tafið þessi mála eða jafnvel komið í veg fyrir það þau nái fram að ganga hefur verið gríðarlegt ósamkomulag milli stjórnmálamanna og venjubundnum vinnubrögðum um að koma í veg fyrir að mótaðilinn geti náð fram sínum markmiðum. Þar hefur þjóðhagslegum hagsmunum verið kastað til hliðar í ómerkulegu vopnaskaki þingmanna. Einnig hafa verið áberandi gríðarlegar mótsagnir í málatilbúnaði stjórnmálamanna. Margir þeirra hafa talað fyrir uppbyggingu fyrirtækja og jafnvel aukna sölu á orku innanlands og utan, en síðan hafa sömu aðilar talað gegn uppbyggingu orkuvera. Það hefur leitt til þess að þessar framkvæmdir hafa ekki komist af stað og áætlanir í mörgum tilvikum gerðar óraunhæfar.

Sigur vörslumanna sérhagsmuna

Sé litið yfir efnahagsstjórn undanfarna áratugi blasa við aðhaldslaus vinnubrögð tækifærissinnaðra stjórnmálamanna í atkvæðaleit. Stjórnendur peningamála undanfarna tvo áratugi gerðu alvarleg mistök í aðdraganda þess að gjaldmiðillinn ofreis og hrundi með falli bankanna í kjölfarið og gjaldþrots Seðlabankans.

Samskonar vinnubrögð hafa birst okkur undanfarnar vikur í hnotskurn t.d. þegar litið er til áætlana um Vaðlaheiðagöng og rekstur Hörpu. Eitt helsta hlutverk ESB hefur verið að veita stjórnmálamönnum aðhald eins við höfum séð t.d. í Grikklandi undanfarið. Stöðva óráðssíu og koma efnahagsstjórn í raunsæjan farveg.

Krónan orsök spillingar

ESB andstæðingar verja krónuna á hverju sem gengur. Gott sé að hafa sveigjanlegan gjaldmiðil svo leiðrétta megi slaka efnahagsstjórn með því að færa peninga frá launafólki til útflutningsfyrirtækja. Það væri skerðing á fullveldi sérhagsmuna ef krónan væri lögð niður segir helsti efnahagssérfræðingur þeirra Ragnar Árnason.

Í skýrslum um íslenska efnahagsstjórn kemur fram að jafnaði hafi um 30% tekna heimilanna undanfarna áratugi hafi horfið við leiðréttingamillifærslur framkvæmdar með gengisfellingum krónunnar. Þarna er verið að framkvæma purkunarlausa eignaupptöku hjá launamönnum og það er réttlætt með því að verið sé að halda uppi atvinnustigi í atvinnubótavinnu þar sem afraksturinn rennur milliliðalaust frá heimilunum til fárra efnamanna.

Síðan beina óvandaðir stjórnmálamenn og varðhundar sérhagsmuna spjótum sínum að verkalýðshreyfingunni og halda því fram að kaupmáttarhrap sé tilkomið vegna slakra kjarasamninga!! Verðbólga, okurvextir og verðtrygging sé afkvæmi lífeyrissjóða!!

Verðtrygging afleiðing verðbólgu og gengisfellinga

Svo það sé á hreinu þá settu lífeyrissjóðirnir ekki á verðtryggingu, það voru stjórnmálamenn. Verðtrygging er afleiðing hárra vaxta, sem er svo afleiðing verðbólgu sem myndast vegna slakrar efnahagsstjórnunar. Það væri ákaflega hagkvæmt fyrir lífeyrissjóðina rekstrarlega séð ef verðtrygging yrði afnumin og myndi leysa allan rekstrarvanda þeirra og þeir myndu skila mun betri rekstrarafkomu því lífeyrir myndi snarlækka. Það ættu að vera öllum ljóst, því allir vita að um helmingur eigna lífeyrissjóða er bundinn í verðtryggðum lánum, en öll útgjöld þeirra eru aftur á móti verðtryggð.

Þannig að allar fullyrðingar um að lífeyrissjóðirnir vilji viðhalda verðtryggingu er barnalegt gaspur. Ef verðtrygging myndi verða afnuminn myndi hlutur lífeyrissjóða í greiðslu ellilífeyris og örorkubóta snarminnka og hlutur Tryggingarstofnunar snarhækka, sem myndi valda líklega allt að 6% hækkun skatta, eða samsvarandi niðurskurði einhversstaðar í velferðarkerfinu.

Á meðan hér eru við völd menn sem komast upp með svona veruleikafirrtar fullyrðingar, þá er ekki von á góðu fyrir launamenn.

Blóðsúthellingalaus leiðrétting of góðra kjarasamninga

Frá stofnun Rafiðnaðarsambands Íslands 1970 til þessa dags hefur sambandið samið um ríflega 3.o00% launahækkanir, á sama tíma hefur Danska rafiðnaðarsambandið samið um liðlega 300% launahækkanir. Þetta hefur einn helsti fjármálaspekingur Sjálfstæðisflokksins kallað bestakostinn við að hafa eigin gjaldmiðil því þá sé svo auðvelt að framkvæma blóðsúthellingalausa leiðréttingu of góðra kjarasamninga stéttarfélaganna.

Þrátt fyrir að hafa gert um 3.000% lakari kjarasamninga en við síðustu 40 ár er kaupmáttur í Danmörku er hærri en hér, vextir á lánum eru nálægt þrefalt lægri og í Danmörku héldu Danir eignum sínum á meðan íslendingum var gert að horfða upp að á lán okkar stökkbreyttust vegna kerfishruns krónunnar og 20 þús. íslensk heimili urðu gjaldþrota.

Upptaka alvörugjaldmiðils er helsta hagsmunamál launamanna

Mesta hagsmunamál íslenskra launamanna er að koma böndum á hamfarastjórn slakra stjórnmálamanna og varðhunda sérhagsmuna aðilanna, sem slá um sig þessa daga með innistæðulausum sigrum byggðum á fölskum gjaldmiðli í höftum. Það er skelfilegt ef nú eigi þessu liði að takast að koma í veg fyrir að íslenskir launamenn búi við samskonar réttlæti og tíðkað er í þróuðum eins og t.d. á hinum norðurlöndunum. Okkur er ætlað búa áfram í landi þar sem hagsmunir 20% þjóðarinnar eru teknir fram fyrir hina.

Fjármálaráðherra undirbýr einn lífeyrissjóð

Það hefur oft komið fram að stjórnmálamenn hafa vikið sér undan því að horfast í augu við kostnaðinn af því lífeyriskerfi sem þeir hafa búið sjálfum sér og nokkrum opinberum starfsmönnum ríkis og sveitarfélaga. Þetta kerfi er ekki sjálfbært eins og lífeyriskerfi annarra landsmanna, ekki dugar að hafa töluvert hærra iðgjald en greitt er af öðrum landsmönnum, heldur þarf auk þess að leggja kerfinu til aukalega tugi milljarða árlega.

Í dag er staða þessa kerfis sú að það vanta um 500 – 600 milljarða inn í það. Einungis ein raunhæf leið er úr þessum vanda það greiða upp Þessa skuld samfara því að samræma lífeyrisréttindi landsmanna.

Iðgjald snýst ekki bara um lífeyrisgreiðslur, það er aðgangur að víðtæku tryggingarkerfi, með örorkubætur, makalífeyri og barnabætur, sá hluti samsvarar líklega nálægt 4 - 6% tekjuskattsstofni og lífeyrishlutinn 8 - 10% tekjuskattsstofni.

Ef sameina á alla lífeyrissjóðina í einn, verður ekki komist hjá því að taka ákvörðun um hvort menn ætli sér að skerða réttindi hjá einhverjum hópum. Eða hið gagnstæða að færa þá sem hafa minni réttindi upp, það er ekki framkvæmanlegt nema að hækka iðgjöldin umtalsvert hjá þeim sem búa við lakari réttindi.

Hér minni ég á að Fjármálaeftirlitið hefur gefið það út að það verði að hækka iðgjald opinberu sjóðanna upp í 19% eigi þessir sjóðir að vera sjálfbærir, ef jafna á t.d. lífeyrisréttindi láglaunafólks á almennum markaði við þá sem eru í opinbera sjóðnum þarf að hækka iðgjöld þeirra um 7%.

Ég fullyrði að stórir hópar myndu aldrei samþykkja að iðgjald til lífeyrissjóða verði hækkað um allt að 7%. Ef það yrði gert yrði það líklega verða gert með því að fella 4% séreignariðgjaldið inn í samtryggingariðgjaldið, ásamt því að næsta kauphækkun yrði að auki tekinn inn í iðgjaldið. Þeir sem búa við bestu lífeyrisréttindin munu berjast kröftuglega gegn því að þeirra lífeyrisréttindi verði skert.

Ef sameina á lífeyrissjóðina án þess að breyta iðgjöldum, er það ekki framkvæmanlegt án þess að einhverjir hópar verði að sætta sig við umtalsverðar skerðingar. Þar má t.d. benda á að jafnvel þó „einungis“ almennu lífeyrissjóðirnir yrðu sameinaðir í einn sjóð og iðgjaldið yrði óbreytt áfram, myndi það samt sem áður verða mikill vandi og framkalla miklar deilur.

Fjármálaráðherra boðar sameiningu lífeyrissjóðanna, hvaða leiðætlar hún að fara?

Skerða réttindi þeirra sem hafa mest?

Jafna öll réttindi upp á við og hækka iðgjöldin?

Eða er þetta bara leið til þess að losa ríkissjóð undan því að greiða uppsafnaðan vanda slakrar og óvandaðrar efnahagsstjórnunar undanfarinna áratuga til almennu lífeyrissjóðanna.

Ég giska á hið síðasta.

Ég minni á að allir sjóðir sem stjórnmálamenn hafa stjórnað hafa orðið gjaldþrota og vel það. Bjarghringur hins íslenska samfélags við Hrunið hafa verið hinar gríðarlegu eignir almennu lífeyrissjóðanna. Ég geng út frá því að fjármálaráðherra ætli sér að setja nokkra „velvalda stjórnmálamenn“ í stjórnarsæti lífeyrissjóðs allra landsmanna. Þar með opnast leiðir fyrir tækisfærissinnaða stjórnmálamenn á atkvæðaveiðum að losa sig við reikningnum fyrir sínum Vaðlaheiðagöngum.

Að marggefnu tilefni þykist ég vita að sumir vilji túlki orð mín á þann veg að finni því allt til foráttu að lífeyrissjóðum verði fækkað. Ég hef einungis verið að benda á að þetta er ekki eins einfalt og margir virðast telja og ég er næsta viss um að stórir hópar hafi takmarkaðan áhuga á að sameina alla sjóðina.

Það er tæknilega framkvæmanlegt að stefna á einn lífeyrissjóð, en menn verða þá að leggja það vel niður fyrir sér hversu mikil réttindi þessi sjóður eigi að veita, og þá er hægt að reikna í hversu hátt iðgjaldið þurfi að vera.

Ég hef bent á að menn verða þá að reikna með að sumir hópar muni örugglega velja að loka sínum sjóð, frekar en að hann renni inn í einn sameinaðan sjóð. Þar munu viðkomandi sjóðsfélagar vísa til stjórnarskrárvarins eignarréttar og hafna skerðingum. Það er reyndar tekið fram í lögum að sameiningar sem valdi skerðingum eins hóps umfram annarra, eru bannaðar.

Ég tel raunsætt til að byrja með, að stefna á 4 – 5 sjóði á einhverjum tilteknum tíma, eigi að nást þokkaleg sátt um málið. Ég viðurkenni reyndar mínar efasemdir um að menn nái svo stóru skrefi í fyrstu umferð, líklegra væri að fækka þeim um helming.

Bakhlið hins íslenska efnahagsundurs

Ég er fastur  pistlahöfundur í norsku dagblaði hér er ágústgreinin:

Þegar erlendir menn eru að skoða Ísland í dag og „hið íslenska efnahagsundur“ virðast þeir ekki gera sér grein fyrir ákveðnum séríslenskum einkennum. Þar ber vitanlega hæst liðónýtur gjaldmiðill, sem er varinn með gjaldeyrishöftum og útflutningsfyrirtækjum bjargað með því að færa rekstrarvandann yfir á launamenn í gegnum reglubundnar gengisfellingar krónunnar og þá um lækkun launa. Þetta veldur því að verðbólga hér er helmingi hærri en þekkist í nágrannalöndum okkar og vextir eru þar afleiðandi tvöfalt hærri hér en í þeim löndum sem við berum okkur saman við.

Við upphaf 21 aldarinnar voru gerðar umfangsmiklar breytingar í peningaumhverfi Íslands. Gengisskráning er gefin frjáls, Seðlabankinn er gerður sjálfstæður, tekin er upp verðstýrð peningastefna, og bankarnir eru einkavæddir. Opnað er á frjáls flæði fjármagns og afleiðingarnar koma strax fram í gífurlegri aukningu peningamagns í umferð. Þessi hömlulausa prentun krónuseðla var afleiðing á fjármálastarfsemi bankanna og vaxta- og peningastefnu Seðlabankans. Afleiðingar innstreymis erlends lánsfjár, aflandskróna og hlutabréfafúsks. Þarna er að finna snjóhengjuna margumræddu.

Ef gjaldeyrishöftum á Íslandi verður aflétt án þess að gripið verði til sérstakra varnarráðstafana, mun að öllum líkindum skella á önnur risavaxinn efnahagslega kreppa í formi mikillar gengisfellingu krónunnar, sem myndi valda miklum verðbólguskell og ofurvöxtum sem myndi kaffæra til viðbótar fjölda heimila og fyrirtækja. Sá árangur sem nú er kallaður hið íslenska efnahagsundur er framhlið leiktjalda handstýrðs gjaldmiðils.

Aflandskrónur, erlendar krónueignir kröfuhafa bankanna og krónueignir margra landsmanna sem myndu vilja skipta í erlendan gjaldeyri, eru svo stór vandi að hann er vart skiljanlegur venjulegu fólki. Það sem verra er, vandinn fer vaxandi. Það er einungis ein raunsæ leið úr þessu og hún er að ná samningum við Seðlabanka ESB um upptöku Evru og fá aðstoð til þess að komast í gegnum hina ógnvænlegu snjóhengju.

Sé t.d. þau húsnæðislán skoðuð sem íslenskum fjölskyldum standa til boða  borin saman við húsnæðiskaup danskrar fjölskyldu, þá greiðir íslenska fjölskyldan þegar upp er staðið tvöfalt meira fyrir sitt hús, en sú danska. Vöruverð á Íslandi er hærra. Ísland náði botni í kreppunni árið 2010, þá var kaupmáttarstigið svipað og verið hafði árin 2001-2. Við höfum í dag endurheimt um helming af falli kaupmáttarins frá toppi bóluhagkerfisins árið 2007. En það segir ekki allt um lífskjaraskerðinguna, kjörin versnuðu meir vegna skemmri vinnutíma, meira atvinnuleysis og aukinnar skuldabyrði heimilanna.

Lífskjaraskerðingin kom til vegna gengisfalls krónunnar, sem íslenska valdastéttin dásamar og vill alls ekki vera án. Lífskjörin á árunum 2001 til 2007 voru að umtalsverðu leyti byggð á froðu, með flæði ódýrs lánsfjár inn í landið og spilagaldra fjárglæframanna, sem kom fram í aukinni skuldsetningu fyrirtækja og heimila, of hátt skráðu gengi og misheppnaðri peningastjórnun Seðlabankans.

Við Hrunið afhjúpaðist siðferðisleg og hugmyndafræðileg kreppa, þar opinberaðist þjóðinni stétt manna, sem töldu sig óbundna að þurfa að greiða til samfélagsins. Þeir tæmdu bankana innan frá, keyptu upp fyrirtæki seldu öll verðmæti úr þeim og komu þessu góssi undan í erlendum skattaskjólum. Í dag er enn við lýði stór atvinnugrein sem beitir öllum ráðum til þess að koma sér hjá því að þurfa að skila samfélaginu samgjörnum arði af nýtingu þeirra á þjóðarauðlindinni sem er í hafinu umhverfis Ísland. Þessi hópur berst með öllum ráðum gegn því að Stjórnarkrá landsins verði breytt og eignaréttur þjóðarinnar tryggður, þeir hafa úr miklum sjóðum að spila til þess að koma sínum sjónarmiðum á framfæri og styðja „rétta“ aðila í kosningum.

80% þjóðarinnar býr við það ástand að vera gert að þola skert laun í gegnum endurteknar gengisfellingar krónunnar. Launamönnum eru með því gert að greiða aukaskatt vegna Hrunsins og fjármagna uppgönguna, á meðan litli hluti þjóðarinnar kemur sér undan því að vera þátttakandi í þeirri skattlagningu. Um 20 þús. íslensk heimili misstu allt sitt, það gerðist ekki í nágrannalöndum okkar þrátt fyrir að þar væri á ferð efnahagskreppa. Þessi staða er enn til staðar, íslensk heimili eru ennþá í meiri vanda en heimilin á hinum Norðurlandanna.

Á þessu ári hafa verið ört vaxandi útflutningstekjur af miklum makrílveiðum, sem gæti verið tímabundinn arður þar sem ekki hafa náðst samningar við aðrar þjóðir um hvernig skipta eigi þessum veiðum. Auk þess skiptir miklu aukning er í ferðaþjónustu vegna lágs gengis krónunnar. Ef ekki tekst að takast á við efnahagsvandan umheimsins þá er allar líkur á að útflutningstekjur Íslendinga minnki umtalsvert. Í ferðaþjónustu hafa skapast ný störf, en það eru ekki hálaunastörf og mikið um aðflutt fólk sem fer í þau störf.

En þetta eru skammtímalausnir, það blasir við íslendingum að þurfa að leysa úr gjaldmiðilsmálum sínum til framtíðar. Krónan hefur reynst vel við að auka útflutningstekjur með því að gengisfella hana, en vert er að halda því vel til haga að krónan var mikill gerandi í því að hér varð fullkomið kerfishrun haustið 2008, það gerðist ekki í nágrannalöndum okkar. Stígandi lukka er best, stóra vandamálið er óleyst við búum við gjaldmiðil sem ver lítinn hluta þjóðarinnar, hann hagnast á því að viðhalda þessum gjaldmiðli, á meðan stóri hlutinn býr við lakari kost en þekkist í nágrannalöndum okkar.