Pattstaða

Menn deilir á um hvernig eigi að taka á skuldastöðu heimilanna. Það má skipta þjóðinni í þrjá hópa. Þá sem gerðu lítið nema þá að eiga fyrir því að mestu og skulduðu þar af leiðandi lítið eftir Þórðargleðina sem stóð frá 2005 – 2008.

Svo var hópur sem var að koma sér fyrir eða stækka við sig, gerðu það með þokkalegri varfærni fengu og létu duga að koma sér fyrir í húsnæði sem þeir sáu fram á að ráða við. Létu það ekki eftir sér að kaupa dýrustu gerð af nýjum og slepptu að fara í ferðir erlendis á meðan á framkvæmdum stóð. Þetta er fólk sem ræður við afborganir með ýtrustu varfærni og með því að neita sér um nánast allt.

Í þessum flokki get ég t.d. bent á fólk sem ég þekki allvel, það var að flytja á höfuðborgarsvæðið 2007, á þrjú börn, keypti sér 110 ferm íbúð í blokk og átti fyrir um 10% af kostnaði. Lét vera að endurnýja 2ja ára gamlan Subarú bíl, þrátt fyrir að ráðgjafi bankans teldi að þau gætu það vel og bauð þeim lán til þess og hvatti þau jafnframt að fara frekar í raðhús. Staða þessa fólks í dag er sú að skuldir hafa vaxið upp fyrir eignastöðu. Það er ekki í vanskilum og kemst áfram með frystingu hluta lána og með því að neita sér um allt, nema ýtrustu nauðþurftir

Og þá er það þriðji hópurinn. Ég þekki annað fólk á svipuðum aldri og ég fjallaði um í flokk 2, það er á svipuðum aldri og eiga líka 3 börn. En það er í þeim hóp að það réðst í byggingu á stóru einbýlishúsi og endurnýjaði bíla heimilisins. Það hefur varið reglulega í ferðir erlendis og gerir það enn. Það er með áskrift af öllum sjónvarpsrásunum, vegna þess að heimilisfaðirinn segist ekki sætta sig að geta ekki fylgst með öllum leikjunum. Þau voru og eru með heimilishjálp 2svar í viku og hafa ekki sagt henni upp. Aðspurð af vinkonum sínum hvernig hún teldi sig hafa efni á þessu, spurði hún á móti; „Ætlist þið virkilega til að allt sé óhreint heima hjá mér?“

Þetta fólk er með greiðslubyrði um milljón á mánuði sem er fjarri því að það ráði við. Það sakar stjórnvöld um að hafa svikið sig um aðstoð og hafnar alfarið að skipta um lífstíl, það hafi haft efni á honum en utanaðkomandi fólk hafi hrifsað hann frá því og það sé hlutverk stjórnvalda að sjá til þess að þessu sé skilað til baka.

Nú er það svo að árið 2007 máttu flestir vita að krónan var 30% of hátt skráð og það var eignabóla í landinu, þó svo þáverandi stjórnarþingmen og ráðherrar höfnuðu þessari staðreynd að mestu. Í flestum fréttatímum undaförnum árum var umfjöllun um niðursveifluna sem myndi koma seinni hluta árs 2008. Stjórnarþingmenn og þáverandi ráðherrar ræddu um tiltölulega auðvelda snertilendingu, en andstæðingar þeirra veltu fyrir sér brotlendingu hagkerfisins. Engin spáði Hruninu. Í dag liggur það fyrir að þó svo Hrunið hefði ekki komið til, einungis „bara snertilendingin“ þá hefði fólkið í þriðja hópnum samt sem áður lent í óviðráðanlegum erfiðleikum. Þetta á við allmarga af þeim sem hafa haft hvað hæst í Silfrinu og á Austurvelli.

Samkvæmt könnunum sem gerðar hafa verið má ætla að það séu einhversstaðar um fjórðungur þjóðarinnar sem er í vanskilum. Ég veit ekki hvort það fólk samsvari allt lýsingunni á þriðja hópunum. Ég hitti allmarga í starfi mínu og þar er áberandi að fólk í fyrri tveim hópunum sem segir að það sé algjörlega fráleitt að það ætli sér að fara greiða upp skuldir neðsta hópsins í formi hærri skatta næstu áratugina. Þetta fólk er miklum meirihluta félagsmanna og krefst þess einnig að lífeyrissjóðir þess verði ekki nýttir til þess að greiða upp skuldir annarra.

Þjóðfélagið er í pattstöðu og hún er erfið staðan sem núverandi ráðherrar tóku við af fyrir ríkisstjórnum. Gylfi viðskiptaráðherra lýsti þessu ágætlega í viðtali nýlega. Þar sagði hann háa útlánsvexti og ekki síður skort á því að fyrirtæki og einstaklingar vildu taka lán til framkvæmda. Þar er mikið af lausu fé sem enginn vildi taka að láni sama gildir um lífeyrissjóðina. En hér er eina leið okkar það er menn öðlist trú á íslensku efnahagslífi.

Það verður að segjast eins og það er að ekki hafa stjórnmálamennirnir aukið á trúverðugleika sinn undanfarna mánuði, þar sem þeir hamast í sínum stöðluðu leikjum þar sem markmiðið er að koma höggi á andstæðinginn og tefja þar með fyrir allri vitrænni umræðu. Ekki batnar það með hinum ómerkilega málflutning að hægt sé að þurrka út Icesave skuldirnar. Það er eitt af því allra ómerkilegasta sem stjórnmálamenn gera í yfirboðum þar sem vaktar eru væntingar hjá almenning sem útilokað er að standa við.

Það er klárt að þjóðfélagið og skattgreiðendur hafa einfaldlega ekki efni á flötum niðurskurði, það er að segja af þeirri stærðargráðu sem hann þyrfti að vera. Menn grípa ekki úr himinblámanum peninga til þess að greiða það, það lendir með beinum eða óbeinum hætti á skattgreiðendum.

Ég hef bent áður á leiðir sem ættu að vera til athugunar, það er endurreisn vaxtabótakerfisins. Fyrri ríkisstjórnir eyðileggðu það með því að láta eignastuðla standa kyrra og nánast þurrka út vaxtabætur á suðvesturhorni landsins með því. Það væri hægt að endurskoða vísitölur og endursetja þær við útreikninga lána í ákveðið tímabil. Það myndi leiða kostnað yfir íbúðarlánasjóð sem ríkissjóður þyrfti að greiða. En hvað varðar lán lífeyrissjóðina til sinna sjóðsfélaga væri sá kostnaður viðráðanlegur vegna þess að það gengi á báða bóga, hvað varðar verðtryggingu lífeyrisgreiðslna og lána.

Þar til viðbótar ætti að skoða barnabætur. aða þessu samanlögðu væri hægt að skapa svigrúm til þess að bjarga miklu. En það breytir ekki neinu um það að nokkrir verða að breyta sínum lífstíl. Það höfum við svo sem nokkrum sinnum þurft að gera. Ég bendi t.d. á tímabilið 1984 framundir 1990, þá var ég að byggja og við þurftum að láta okkur nægja 10 – 15 ára bíla og spara allt.

Fjármálaráðherra hefur sagt undanfarna daga veturinn verði erfiður. Hann er ekki einn um það, um það hefur einnig talað sá hagfræðingur sem ég tek mest mark og hefur verið oft nálægt því að segja rétt til um hvað muni gerast, það er Ólafur Darri hagfræðingur ASÍ, hann segir að það séu engar töfralausnir til. En ef við ætlum að komast upp þessu verðum við að koma atvinnulífinu í gang og ná trausti inn á við og ekki síður út á við.