Lífeyrissjóðirnir

Umræðan um lífeyrissjóðina hefur oft verið einkennileg og í mörgu einkennst af ótrúlegum þekkingarskorti og skilningsleysi, þó svo búið sé að skrifa einhver ósköp um lífeyriskerfið á undanförnum árum og eins liggja fyrir á netinu ákaflega greinargóðar útskýringar á því eins og t.d. á heimasíðu landssambands lífeyrissjóða.

Stjórnendur spjallþátta sem vilja láta taka sig alvarlega, skuli athugasemdalaust ítrekað taka greinar með fullyrðingum um að starfsmenn lífeyrissjóða séu gangsterar sem lifi í svínaríi og spili með kerfið. Sáralítið hlutfall sé greitt út til lífeyrisþega af inngreiðslum til sjóðsfélaga og lífeyrissjóðir séu reknir með ofboðslegum hagnaði.

Uppgjör eins sjóðs hafa verið gagnrýnd, sama gildir um stjórnarlaun þess sjóðs sem eru hærri en hjá öllum hinum eru tekinn og yfirfærð á allt kerfið. Ef viðkomandi hefur eitthvað út á sinn lífeyrissjóð að setja, af hverju snýr þá viðkomandi sér ekki að þeim sjóð, frekar en að alhæfa um alla sjóðina?

Það liggur líka fyrir að makalífeyrir er ákaflega misjafn milli sjóða, sama gildir um ávinnsluhlutfall.

Lífeyrissjóður er uppsöfnun sparifjár þeirra sjóðsfélaga sem greitt hafa í viðkomandi sjóð. Hluti inngreiðslu kemur beint frá sjóðsfélaga og hluti frá vinnuveitanda hans, en öll upphæðin er eign starfsmannsins, sjóðsfélagans. Lífeyrissjóður á í sjálfu sér engar eignir utan skrifstofuáhalda og þess húsnæðis sem starfsemi hans fer fram í. Í dag er það svo að þær innistæður sem eru í sjóðunum duga ekki fyrir skuldbindingum og við blasir að lækka verði örorku- og ellilífeyri. Þetta hefur margítrekað komið fram.

Hlutverk lífeyrissjóðs er að taka á móti iðgjöldum sjóðsfélaga og ávaxta þau með besta hætti sem til boða stendur hverju sinni og greiða lífeyri til sjóðsfélaga. Kerfið er stillt þannig af að sjóðsfélagi sem greiðir allan sinn starfsaldur, það er frá 25 ára til 67 ára, á þá í sínum sjóð innistæðu fyrir lífeyri sem svarar til um 60% af meðallaunum frá 67 ára aldri til dauðadags. Ef viðkomandi hefur greitt í styttri tíma verður lífeyririnn lægri í réttu hlutfalli.

Það eru stóru barnasprengjuárgangarnir sem komu í heiminn á árunum eftir seinna stríð fram til ársins 1960, sem eru í dag að safna upp sínum lífeyri. Þeir munu skella á lífeyriskerfinu í hratt vaxandi þunga eftir 2014 og með fullum þunga eftir árið 2031. Fram að þeim tíma fer fram mikil uppsöfnun í sjóðunum. Eftir þann tíma munu útgreiðslur úr sjóðunum verða meiri en innstreymi og þá byrja stóru árgangar sjóðanna að ganga á eignir sínar, eða með öðrum orðum eigendur sparifjárins fara að taka lífeyri sinn út.

Stærðfræði sjóðanna byggist í sinni einföldustu mynd á því að sjóðsfélagi greiðir 12% af launum sínum í iðgjald til lífeyrissjóðs í rúm 40 ár. Þá dugar innistæða hans fyrir lífeyri sem er hlutfall af inngreiðslum viðkomandi til sjóðsins til meðalaldurs þjóðarinnar. En lífeyrissjóður lofar í lífeyrisgreiðslum til dauðadags. Almennu lífeyrissjóðirnir eru sameignarsjóðir og geta staðið við þetta loforð vegna þess að jafnmargir falla frá fyrir meðalaldur og þeir sem lifa lengur.

Menn stilla gjarnan upp dæminu þannig að einhver sem hafi greitt í lífeyrissjóð falli frá þá fái erfingjar ekkert og starfsfólk lífeyrisjóðanna steli þeim peningum sem viðkomandi hafi greitt til sjóðsins. Stjórnendur spjallþátta gera engar ath.s við svona málflutning. Viljandi er því sleppt hversu stór hluti innkomu sjóðsins fari í að greiða örorkubætur, það er að segja ef einhver er svo ólánsamur að verða ungur öryrki, en þá fær hann úr lífeyrissjóð þúsundfalt meir úr sjóðnum en hann greiddi inn.

Sama er upp á teningunum ef einhver lifir fram yfir meðaldur, þá fær hann líka mun meir en hann greiddi inn. Hvaðan halda menn að þeir peningar komi? Úr vösum starfsmanna sjóðanna? Hvaðan halda menn að verðtygging lífeyris komi? Af himnum ofan?

Svo eru til menn sem hafa aldrei greitt neitt inn í lífeyrisjóðakerfið en krefjast þess að það byggi upp og reki elliheimili af því það kosti svo lítinn hluta af eignum sjóðanna. Það liggur fyrir að sjóðirnir hafa lánað til uppbyggingar þessum heimilum og eru tilbúnir að lána enn meira, en það stendur upp á ríkið og sveitarfélögin að ganga frá rekstrarsamningum, ekki lífeyrissjóðina.

Einnig eru áberandi nokkrir aðilar sem vilja taka það sparifé sem sjóðsfélagar eiga í lífeyrissjóðunum og nýta það til þess að greiða upp skuldir annarra. Nokkrir þeirra sem hafa haft sig hvað mest í frammi með þetta hafa aldrei greitt krónu í almenna lífeyriskerfið. En þeir vilja sem sagt nýta sparifé annarra til þess að greiða upp sínar skuldir.

Með þessu orðum er ég á engan hátt að gera lítið úr skuldastöðu heimila. Við bíðum eftir að stjórnvöld taki á greiðsluvanda heimilanna. Vandinn liggur hjá bönkunum og íbúðarlánasjóð, ekki lífeyrissjóðunum eða öðrum sparifjáreigendum.